Over Dokusu Dondurulması

Over dokusunun dondurularak saklanması, fertilite koruyucu yöntemler arasında önemli bir yere sahiptir. Çoğu zaman, gonadotoksik tedavilerin vakit geçirilmeden başlanması gereken hastalarda, ovulasyon induksiyonu, oosit toplanması, oosit veya embriyo dondurulması için gerekli zaman bulunmamaktadır. Aynı şekilde prepubertal kız çocuklarında ovulasyon induksiyonu bir alternatif olamamaktadır.

Bununla beraber, orak hücreli anemi, talasemi major, aplastik anemi gibi kemik iliği transplantasyonu gerektiren kan hastalıklarında, immunosupresif tedaviye cevap vermeyen SLE, romatoid artrit gibi immun sistem hastalıklarında, Turner sendromu gibi prematur over yetmezliği durumlarında, endometriosis gibi cerrahi gerektiren benign over hastalıklarında, over dokusunun dondurularak saklanması fertilitenin korunması için iyi bir alternatiftir(1).

Over dokusunun dondurulup saklanması ve çözüldükten sonra tekrar fonksiyon göstermesi, 50’li yıllarda yapılan ilk çalışmalarla kanıtlanmıştır(2). Hatta, yapılan fare çalışmalarında, bu şekilde gebelikler elde edildiği gösterilmiştir(3). Ancak o yıllarda, bu çalışmalar pratik ve klinik kullanım alanları bulamadığından ilgiyi kaybetmiştir.

90’lı yıllarda, laboratuar ve özellikle kriyo-teknoloji alanındaki gelişmeler sayesinde, konu tekrar populerlik kazanmış, özellikle İngiltere’den büyük bilim adamı Roger Gosden’in yaptığı çalışmalar, over dokusunun dondurularak saklanması ve transplantasyonu çalışmalarının bel kemiğini oluşturmuştur(4).

2000’li yılların başında yaptığımız çalışmalarla, dondurulmuş-çözülmüş over dokusunun insanda da canlılık ve fonksiyon gösterdiği kanıtlanıştır(5). Bu ilk insan çalışasında, daha önceden dondurularak saklanan over doku parçacıkları, uygun koşullarda çözüldükten sonra, laparoskopik yöntem ile fossa ovarika da oluşturulan peritoneal cep içerisine yerleştirilmiştir.Operasyondan yaklaşık 15 hafta kadar sonra, gonadotropin stimulasyonu ile folikül gelişimi, östrojen ve sonrasında progesteron artışı saptanmıştır. Bu ilk olgudaki hormonal faaliyet yaklaşık 10 ay kadar devam etmiştir.

Over rezervini tehdit eden ve gelecek fertilite şansını azaltan her durum over dokusunun dondurularak saklanması için bir endikasyon olabilir. Ayrıca, kanser tedavilerinde herhangi bir gecikmeye yol açmaması, prepubertal olgularda kullanılabilmesi, partner gerektirmemesi, over stimulasyonuna gerek kalmadan çok sayıda primordial folikülün korunmasına olanak sağlaması ve endokrin fonksiyonlarının da restorasyonunu sağlaması gibi avantajları nedeniyle diğer fertilite koruyucu yöntemlere tercih edilebilir. Bununla birlikte invazif prosedürler gerektirmesi, transplantasyon sonrası folikül kayıplarının görülmesi ve potansiyel olarak malign hücrelerin vücuda transplante edilmesi gibi bazı dezavantajları mevcuttur. Her ne kadar bu dezavantajlar ve düşük başarı oranları nedeniyle halen “deneysel prosedür” olarak kabul edilse de bu dezavantajların giderilmesi konusunda bir çok ilerleme kaydedilmiştir(6).

Over doku örnekleri laparoskopik yöntemle veya başka cerrahi girişimler sırasında elde edilebilir. Alınan doku örnekleri, primordial folikülleri içeren kortikal katmanı ayrılacak şekilde diseke edilir ve uygun kriyoprotektan mediular içerisinde dondurularak saklanabilir.