Kanser, yüzyılımızın en önemli sağlık sorunlarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Yapılan çalışmalara göre kanser, ölüm nedenleri arasında ikinci sıklıkla görülmekte, aynı zamanda, tetkik ve tedavi giderleri, bu yönde yapılan çalışmalara ayrılan bütçeler nedeniyle hem kişiler hem de devletler için ciddi finansal yükler oluşturmaktadır.
Dünya sağlık teşkilatı (WHO) verilerine göre, 2018 yılında dünya ölçeğinde 18 milyonun üzerinde yeni kanser tanısı konulacağı, 10 milyona yakın insanın kanser nedeniyle kaybedileceği öngörülmektedir. Bu sayıların 2040 yılı için 30 milyonlara ulaşacağı tahmin edilmektedir (1).
Yine WHO verileri baz alındığında, yeni kanser olgularının %12 sinin 40 yaşın altında olacağı, en az 300 bin çocuğun yeni kanser tanısı alacağı tahmin edilmektedir(1).
Ülkemizdeki duruma bakıldığında, oranların aşağı yukarı benzer olduğu görülmektedir. Sağlık bakanlığının 2015 yılı verilerine bakıldığında, 167.463 kişiye yeni kanser tanısı konulmuştur(2).
Bu ürkütücü tabloya rağmen, son 40 yılda kanser tedavilerindeki (özellikle kemoteropotik ajanlar) gelişmeler, kanserden sağkalım ve kür oranlarında dramatik iyileşmelere neden olmuştur.
Yapılan çalışmalar, kanser hastalarında, tedavi sonrası, 5 yıllık sağkalım oranlarının 1970’lerdeki %50’ lik oranlardan %68’lere çıktığını, bunun da ötesinde, çocukluk çağı kanserlerinde bu oranların %90’lara ulaştığını göstermektedir(3,4).
Kanser tedavilerindeki bu ilerlemeler hastalara daha uzun bir yaşam sağlarken, başka bir takım soru ve sorunları da beraberinde getirmektedir.
Kanser tedavilerinin ana gövdesini oluşturan kemoterapi, radyoterapi ve cerrahi tedaviler, sağkalım oranlarında anlamlı iyileşmeler sağlarken, bu tedavilerin hemen hepsi üreme organları ve fonksiyonları dolayısıyla fertilite üzerine belirli derecelerde olumsuz etki göstermektedir.
2009’da yayınlanan bir review’da, kemoterapi ve radyoterapinin fertilite üzerine zararlı etkileri özetlenmiştir(5). Kemoteropotik ajanların, germ hücrelerine direk etkileri nedeniyle folikül kaybına yol açtıkları, hatta erken over yetmezliği ve menopoza yol açabildikleri bilinmektedir. Aynı şekilde radyoterapininde, hem overler üzerine hem de uterin yapı üzerine zararlı etkileri görülebilmektedir.
Fertilite üzerine olumsuz etkileri olan bu tedaviler ayrıca kanser olmayan diğer bazı hastalıkların da tedavilerinde kullanılmaktadır. Sistemik Lupus Eritomatosus gibi oto-immun hastalıklar, Talasemi gibi ülkemizde sık görülen hematolojik hastalıklar ve endometriosis gibi benign over hastalıklarında bahsedilen tedavilere sıklıkla başvurulmaktadır(6).
Fertilitenin korunması kavramı, bu türde hastalıklar ve bunların tedavisi sonucunda, ileride üreme fonksiyonlarında azalma ve hatta kaybetme tehlikesi ile karşı karşıya kalan bireylerde, tedaviler öncesinde veya sonrasında alınacak önlemlerin, uygulanacak tedavilerin tümünü içermektedir.
Bu konuda hastaların ve ailelerinin bilgilendirilmesi, eğitilmesi ve uygun fertilite korunma tekniklerinin önerilmesi, multi-disipliner bir yaklaşım içerisinde uygulanması çağımızda tibbi bir zorunluluk göstermektedir(7).
Ref;
1 – World Health Organization web page. International Agency for Research on Cancer-Global Cancer Observatory. 2018
2 – T.C. Sağlık Bakanlığı web sayfası. Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. Türkiye Kanser İstatistikleri. 2015
3 – Ahmedin Jemal, Elizabeth M. Ward, Christopher J. Johnson, Kathleen A. Cronin, Jiemin Ma, A. Blythe Ryerson,Angela Mariotto, Andrew J. Lake, Reda Wilson, Recinda L. Sherman, Robert N. Anderson, S. Jane Henley,Betsy A. Kohler, Lynne Penberthy, Eric J. Feuer, and Hannah K. Weir Annual Report to the Nation on the Status of Cancer, 1975-2014, Featuring Survival. J Natl Cancer Inst. 2017 Sep; 109(9).
4 – Siegel RL1, Miller KD2, Jemal A3CA Cancer. Cancer statistics, 2018. J Clin. 2018 Jan;68(1):7-30.
5 – Oktay K, Oktem O. Fertility preservation medicine: a new field in the care of young cancer survivors Review. Pediatr Blood Cancer. 2009 Aug;53(2):267-73.
6 – Oktay K, Oktem O. Ovarian cryopreservation and transplantation for fertility preservation for medical indications: report of an ongoing experience. Fertil Steril. 2010 Feb;93(3):762-8.
7 – Loren AW, Mangu PB, Beck LN, Brennan L, Magdalinski AJ,Partridge AH, Quinn G, Wallace WH, Oktay K. Fertility preservation for patients with cancer: American Society of Clinical Oncology clinical practice guideline update. American Society of Clinical Oncology. J Clin Oncol. 2013 Jul 1;31(19):2500-10.